शेतकऱ्यांनो काही अंतरावर बदलते माती ; सर्वात जास्त सुपीक?

बातमीदार| ११ ऑगस्ट २०२३  देशातील अनेक शेतकरी शेताची माती बघून कोणते पिक घ्यायचे याचा विचार करीत असतात. भारतात ज्या प्रकारे वेगवेगळी पिके घेतली जातात, त्याचप्रमाणे देशात वेगवेगळ्या माती आहेत, ज्या पिकांना योग्य पोषण देऊन वाढण्यास मदत करतात. भारतात सापडलेल्या मातीबद्दल तुम्ही तुमच्या लहानपणी पुस्तकांमध्ये वाचले असेल. भारतात किती प्रकारची माती आढळते हे तुम्हाला माहिती आहे का?

भारतात आढळणाऱ्या मातीचे प्रकार
भारतात आढळणाऱ्या मातीचे प्रमुख प्रकार- गाळाची माती, लाल आणि पिवळी माती, काळी किंवा रेगुर माती, डोंगराची माती, वाळवंटातील माती (वाळवंटातील माती), लॅटराइट माती.

गाळाची माती
ही माती नदीद्वारे वाहून नेणाऱ्या गाळाच्या पदार्थांपासून तयार होते. ही माती भारतातील सर्वात महत्त्वाची माती आहे. त्याचा विस्तार प्रामुख्याने हिमालयातील तीन प्रमुख नदी प्रणाली, गंगा, ब्रह्मपुत्रा आणि सिंधू नदीच्या खोऱ्यांमध्ये आढळतो. या अंतर्गत उत्तर प्रदेश, बिहार, पश्चिम बंगाल, पंजाब, हरियाणा, आसाम आणि पूर्व किनारपट्टीवरील मैदाने येतात.

लाल आणि पिवळी माती
ही माती ग्रॅनाइटपासून बनलेली असते. या मातीत लाल रंग हा आग्नेय आणि रूपांतरित खडकांमध्ये लोह असल्यामुळे असतो. त्यातील हायड्रेशनमुळे त्याचा पिवळा रंग येतो. द्वीपकल्पीय पठाराच्या पूर्वेकडील आणि दक्षिणेकडील प्रदेशात, लाल माती मोठ्या क्षेत्रावर आढळते. ज्यामध्ये तामिळनाडू, कर्नाटक, गोवा, दक्षिण पूर्व महाराष्ट्र, आंध्र प्रदेश, ओरिसा, छोटा नागपूरचे पठार, ईशान्य राज्यांचे पठार यांचा समावेश आहे.

काळी किंवा रेगुर माती
ही माती ज्वालामुखीच्या लाव्हापासून तयार होते. त्यामुळे या मातीचा रंग काळा आहे. याला स्थानिक भाषेत रेगर किंवा रेगुर माती असेही म्हणतात. या मातीच्या निर्मितीमध्ये मूळ खडक आणि हवामान यांनी महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे.

पर्वतीय माती
पर्वतीय माती 2700 m• ते 3000 m• पर्यंत हिमालयाच्या खोऱ्यांच्या उतारावर आढळते. पर्वतीय वातावरणानुसार या मातीची निर्मिती बदलते. नदी खोऱ्यात ही माती चिकणमाती व गाळयुक्त असते. पण वरच्या उतारावर ते खडबडीत कणांमध्ये तयार होते. नदीच्या खोऱ्याच्या खालच्या भागात, विशेषत: नदीच्या पायऱ्या आणि गाळाच्या पंखांमध्ये ही माती सुपीक आहे. डोंगराच्या जमिनीत वेगवेगळ्या भागात वेगवेगळ्या प्रकारची पिके घेतली जातात. मका, भात, फळे, चारा ही पिके या जमिनीत प्रामुख्याने घेतली जातात.

वाळवंटातील माती
वाळवंटात, दिवसाच्या उच्च तापमानामुळे, खडकांचा विस्तार होतो आणि रात्रीच्या अति थंडीमुळे, खडक आकुंचन पावतात. खडकांचा विस्तार आणि आकुंचन या प्रक्रियेमुळे राजस्थानमध्ये वाळवंटी माती तयार झाली आहे. या मातीचा विस्तार राजस्थान आणि पंजाब आणि हरियाणाच्या दक्षिण-पश्चिम भागांमध्ये आहे.

लॅटराइट माती
लॅटराइट माती उच्च तापमान आणि अतिवृष्टीच्या ठिकाणी विकसित होते. मुसळधार पावसामुळे जास्त प्रमाणात गळती झाल्याचा हा परिणाम आहे. ही माती प्रामुख्याने कर्नाटक, केरळ, तामिळनाडू, महाराष्ट्र, आसाम आणि मेघालय या डोंगराळ प्रदेशात आणि मध्य प्रदेश आणि ओडिशाच्या कोरड्या प्रदेशात आढळते.